کتاب تاریخ جهانگشای جوینی

«تاریخ جهانگشای» تالیف علاءالدین عطا ملک محمد جوینی(۶۸۱-۶۲۳ ق)، تاریخ‌نگار و ادیب ایرانی است. این کتاب که به نام «تاریخ جهانگشای جوینی» معروف است، از کتاب‌های مرجع و کلاسیک در حوزه تاریخ ایران پس از اسلام و به ویژه دوران مغول شناخته می‌شود. این کتاب توسط محمّد قزوینی(۱۳۲۸-۱۲۵۶)، تصحیح و ترجمه شده است. قزوینی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است آورده: مهمترین واقعه‌ای که بعد از اسلام تاکنون روی داده بل مهمّترین واقعه تاریخی علی‌الأطلاق فتنه هولناک تاخت و تاز مغول است. در میان آن کش‌مکشها و تلاطم امواج فتن، یکی از ممالکی که از همه بیشتر در معرض تاخت و تاز و قتل و نهب این وحشیان واقع گردید وطن بدبخت ما ایران بود که طوفان عالمگیر مغول طول و عرض آن بلاد را زیر و زبر نمود و شعله جهانسوز آن غایله هایله سرتاسر آن ممالک را پاک بسوخت؛ کرورها و کرورها نفوس بی‌گناه در آن واقعه تباه شد، مراکز علم و ادب بأسرها خراب شد، مخازن صنعت و ثروت مأوای بوم و غراب گشت، علما و فضلا را همه جا جمیعآ مانند گوسفند ذبح کردند، کتابخانها و کتابخوانها را نیست و نابود نمودند، و از اقلّ نتایج و اهون آثار استیلای مغول بر ایران آن بود که علم و ادب در آن سرزمین در عهد ایشان بمنتهی درجه انحطاط و تنزّلی که ادبیات یک ممکلت ممکن است بدان درجه رسد، رسید. معهذا غریب اینست که یک شعبه مخصوصی از ادبیات یعنی فنّ تاریخ در عهد مغول رواجی تمام گرفت و ترقّی عظیم نمود و کتب نفیسه از بهترین کتب تاریخیه که تاکنون بزبان پارسی نوشته شده است در آن تألیف شد از قبیل همین کتاب یعنی تاریخ جهانگشای لعلاءالدّین عطامَلِک الجُوینی که در حدود سنه ۶۵۸ تألیف شده است.